Interwencja kryzysowa od lat jest przedmiotem badań naukowych. Na jej temat powstało wiele publikacji, między innymi z zakresu psychologii klinicznej i socjologii (zob. m.in. Greenstone, Leviton 2004; Hoff 2001; James, Gilliland 2004, Kubacka-Jasiecka, Mudyń 2003; Kubacka-Jasiecka 2010). Zauważyć można jednak brak teksów, które bezpośrednio związane byłby z powyższym zagadnieniem w bardziej specyficznym i zawężonym zakresie. Funkcję taką ma spełniać niniejsza praca. Jej celem jest zaakcentowanie tych aspektów interwencji kryzysowej, które są ważne z punktu widzenia przedstawicieli zawodów niezwiązanych z pracą terapeutyczną. Podejście takie pozwala na spójne połączenie wiedzy psychologicznej z zawodową, dzięki czemu przedstawiciele konkretnych profesji mogą wzbogacić techniki pracy z drugim człowiekiem o wymiar oddziaływania psychologicznego. Opracowanie to jest dedykowane konkretnej grupie zawodowej – ratownikom wodnym. Przedstawione w nim informację mogą jednak zostać wykorzystane przez inne osoby pracujące w podobnych warunkach.
W pierwszej części opracowania zastanowimy się nad tym, czym jest kryzys psychologiczny, w drugiej natomiast zajmiemy się skutkami psychologicznymi, jakie za sobą niesie. Zaczniemy od opisu wpływu, jaki ma katastrofa naturalna na grupę społeczną, przejdziemy do rozważań nad reakcją psychologiczną jednostki, zastanowimy się, jakie mogą być skutki psychopatologiczne dla człowieka, a zakończymy na opisie samej interwencji.
Kryzys psychologiczny
W trakcie swojego życia człowiek zmaga się z różnego rodzaju zdarzeniami kryzysowymi. Kryzys nierozerwalnie wiąże się ze zmianą, wyzwaniem, napięciem, koniecznością spojrzenia na otaczającą nas rzeczywistość w nieco inny sposób. Samo słowo pochodzi od greckiego krísis – przesilenie i wiąże się z momentem przełomowym, zwrotnym, w którym konieczne jest działanie pod presją czasu. Władysław Kopaliński wyjaśnia słowo kryzys zgodnie z jego genezą, jako okres decydujących zmian, przełomu.[1] Należy pamiętać, że kryzys jest nierozerwalną częścią życia i dotyczy każdego z nas. Co ważne, sytuacje kryzysowe z jednej strony mogą prowadzić do pozytywnej przemiany, rozwoju, z drugiej do rozpadu, zagubienia, intensywnego stresu. To, jak radzimy sobie z sytuacjami kryzysowymi zależy od wychowania, systemu wartości, struktury osobowości, ale również od wsparcia, które otrzymujemy od otoczenia. Może właśnie te dwa czynniki – uniwersalność sytuacji kryzysowych i istota właściwej interwencji, są jednymi z głównych powodów, dla których zagadnienie interwencji kryzysowej stało się tak często poruszane przez psychologów, psychiatrów oraz pracowników socjalnych.
W życiu człowiek wielokrotnie doświadcza poczucia straty. Za jedne z najbardziej bolesnych strat uważa się śmierć bliskiej osoby i utratę poczucia bezpieczeństwa.[2] Tego rodzaju wydarzenia powodują kryzys psychologiczny, któremu towarzyszy napięcie i niepokój. Początek kryzysu ma miejsce, gdy człowiek nie umie za pomocą dostępnych mu środków uporać się z trudnościami.[3] W rezultacie musi stworzyć nowe rozwiązania, poszukać innych sposobów zachowania i interpretowania rzeczywistości. Dlatego właśnie możemy stwierdzić, że stan psychiczny osoby w kryzysie psychologicznym ma charakter przełomowy, zwrotny.
Objawy kryzysu można podzielić na objawy emocjonalne, biofizjologiczne, poznawcze i behawioralne. Do objawów emocjonalnych należy lęk, obawy, poczucie straty, winy, krzywdy i skrępowania. Objawy biofizjologiczne przejawiają się w formie zaburzeń procesów fizjologicznych i licznych dolegliwościach somatycznych, takich jak pocenie się, częste oddawanie moczu, biegunki, wymioty, bóle głowy, klatki piersiowej. Objawy mogą również dotyczyć sfery poznawczej. Może dojść do upośledzenia i załamania zdolności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji. Następnie dochodzi do zniekształcenia postrzegania zaistniałej sytuacji oraz utraty zdolności do dostrzegania związków między wydarzeniami. Osoba może koncentrować się na szoku i wydarzeniach krytycznych, co prowadzi do rozbicia poczucia tożsamości. W konsekwencji przeżywanych emocji – lęku, niepokoju, złości – pojawiają się również objawy behawioralne uniemożliwiające prawidłowe funkcjonowanie.
Wyróżnić możemy kryzysy rozwojowe, egzystencjalne, sytuacyjne i środowiskowe. Kryzysy rozwojowe są to wydarzenia, które zachodzą w ciągu życia, wzbogacają i umożliwiają zdobywanie wiedzy o sobie samym. Kryzysy egzystencjalne wiążą się z wewnętrznymi konfliktami, z lękami pojawiającymi się podczas myślenia o celu i sensie życia. Kryzysy sytuacyjne pojawiają się w obliczu nagłych i rzadkich zdarzeń znajdujących się poza kontrolą człowieka. Mogą one wystąpić po takich wydarzeniach, jak wypadki komunikacyjne, nagła śmierć bliskiej osoby, utrata pozycji lub pracy. Kryzys sytuacyjny charakteryzuje przypadkowość, nagłość, często katastroficzny wymiar oraz wywołanie silnego wstrząsu u osoby go doświadczającej. Kryzysy środowiskowe pojawiają się wtedy, gdy katastrofa naturalna lub wywołana przez człowieka oddziałuje na jednostkę lub też większą grupę ludzi, którzy nie mają wpływu na negatywne wydarzenia. Może być to takie zdarzenie jak huragan, powódź, trzęsienia ziemi, susza, głód czy też pożar lasów.[4]
Kryzys środowiskowy – powódź
Katastrofa środowiskowa, jaką jest powódź, wiąże się z poczuciem ogromnej straty, nieszczęścia, niesprawiedliwości i strachu. Osoby, które mieszkają na terenach objętych powodzią, zmagają się z takimi doświadczeniami, jak utrata bliskich osób, dobytku, zdrowia fizycznego i psychicznego. Mimo że większość ofiar z czasem wraca do równowagi psychicznej, u niektórych występują ostre stany indywidualnego kryzysu emocjonalnego, symptomy traumatyczne i potraumatyczne. W przypadku powodzi (jak również innych katastrof środowiskowych) mamy do czynienia z głębokim zachwianiem poczucia bezpieczeństwa i tożsamości. Ekstremalny stres, który dotyczy całej grupy społecznej, może prowadzić do podobnych zaburzeń psychicznych u większości osób uczestniczących w katastrofie. Najczęstsze z nich zostaną omówione w dalszej części tego opracowania.
Reakcja psychologiczna społeczności w obliczu powodzi
Powódź zwykle nie jest doświadczeniem jednostkowym, dotyczy całej społeczności, przez nią jest przeżywana i analizowana. Opisem etapów, przez które przechodzi grupa ludzi dotkniętych katastrofą środowiskową zajęli się między innymi Kaniasty i Norris. Przeanalizowali oni przypadki różnego rodzaju klęsk żywiołowych (między innymi powodzi na terenie Polski w 1997 roku).[5] Tematykę tę podjęli również Pennebaker i Harber, dokonując analizy zachowania ludzi dotkniętych trzęsieniem ziemi w rejonach San Francisco w 1989. Zauważyli oni, że społeczność zmagająca się z katastrofą najpierw przechodzi przez fazę ostrego zagrożenia. Na tym etapie mamy do czynienia z udzielaniem spontanicznego wsparcia przez członków grupy, z poczuciem jedności i siły. Jest to moment intensywnej mobilizacji, podejmowania działań na rzecz całej grupy. W zderzeniu z żywiołem na drugi plan schodzą potrzeby jednostkowe, podziały społeczne, etniczne, klasowe. Ofiary powodzi często zachowują się w miarę racjonalnie, szybko przejmują nowe role, organizują się, udzielają pomocy, dążą do zapewnienia bezpieczeństwa swojej społeczności. Jest to czas wzmożonych rozmów, przeżywania zaistniałej sytuacji, dzielenia się emocjami i doświadczeniami. Kolejnym etapem jest faza zahamowania i unikania. Jest to okres, w którym dochodzi do wyczerpania zasobów społecznych. Faza mobilizacji i wzmożonej aktywności minęła, ludzie muszą zmierzyć się z trudną do zaakceptowania rzeczywistością. Dochodzi do rozluźnienia relacji i erozji więzi społecznych. Dodatkowo osoby dotknięte katastrofą przeżywają lęki, napięcia, doświadczają nasilonych myśli i koszmarów sennych. Z jednej strony mają potrzebę dzielenia się z innymi swoimi przeżyciami, z drugiej sami nie są już w stanie słuchać trudnych historii opowiadanych przez pozostałych członków społeczności. W rezultacie unikają mówienia o trudnych doświadczeniach, a powódź i doświadczenia z nią związane stają się tematem tabu. Ostatnim etapem jest faza adaptacji, w czasie której stopniowo zanikają symptomy zaburzeń traumatycznych, a duża grupa ofiar powodzi wraca do stabilizacji psychicznej.[6]
Reakcja psychologiczna jednostki w obliczu powodzi
Przez co przechodzą poszczególne jednostki, które doświadczyły kataklizmu środowiskowego? Jak zauważa Lee Ann Hoff w pierwszym zderzeniu z katastrofą – faza ostrego zagrożenia – dziesięć do dwudziestu pięciu procent osób zachowuje spokój, przygotowuje plan działania i wprowadza go w życie. Są to te jednostki, które przejmują inicjatywę i organizują społeczność. Około siedemdziesięciu pięciu procent jest zdezorientowanych, ma problemy z wyrażeniem uczuć i emocji, doznaje objawów fizycznych związanych ze stresem – potliwość, przyspieszone bicie serca, problemy żołądkowe (jest to normalna reakcja na zagrożenie). Ostatnie dziesięć do dwudziestu pięciu procent przejawia zachowania histeryczne lub doznaje paraliżu.[7] Osoby te zachowują się irracjonalnie (np.: siedzą i patrzą w niebo, lub krzyczą i biegają), dlatego mogą okazać się największym wyzwaniem dla ratowników wodnych. Jeżeli przyjrzymy się szerszej perspektywie czasowej – fazie zahamowania i unikania oraz fazie adaptacji – stan psychiczny poszczególnych jednostek zaczyna ewoluować w stronę tak zwanego syndromu ocalałego, na który składają się poniższe zagadnienia.
- Otępienie psychiczne – zmniejszona zdolność do przeżywania emocji, zmniejszona aktywność, stany obniżonego nastroju, depresja, apatia. Tego typu przejawy otępienia mogą być powiązane z chęcią wyparcia trudnych przeżyć, doświadczeń i przemyśleń.
- Potrzeba kontaktu z innymi oraz akceptacji i jednoczesne przeżywanie silnej złości i frustracji. Osoby dotknięte powodzią mogą mieć silną potrzebę bliskości i bezpieczeństwa. Kontakt z innymi ludźmi wiąże się jednak u nich z dużym napięciem oraz strachem przed ewentualną utratą bądź konfrontacją z własnymi lękami. W konsekwencji stan ten może wywoływać agresję.
- Poszukiwanie sensu życia, sprawiedliwości, odzyskanie ciągłości doświadczenia wewnętrznego. Ofiary powodzi mają poczucie rozpadu, przerwania pewnej całości. W przypadku kryzysów środowiskowych trudno jest obarczyć kogoś winą za krzywdę, zło nie może zostać ukarane. Poczucie niesprawiedliwości i zachwiania dotychczasowych norm może prowadzić do niestabilności emocjonalnej oraz depresji.[8]
Poprzez właściwą interwencję w każdej z trzech opisanych faz można minimalizować negatywny wpływ powodzi na psychikę jednostki i funkcjonowanie całej społeczności. W tym opracowaniu zajmiemy się interwencją w fazie pierwszej – ostrego zagrożenia – która w największym stopniu dotyczy ratowników wodnych. Aby lepiej zrozumieć problem, zastanowimy się najpierw, czym dokładnie jest sama interwencja kryzysowa, jakie są jej cele i zadania. Następnie, żeby podkreślić wagę właściwej interwencji kryzysowej, przeanalizujemy jedne z bardziej dotkliwych dla ludzkiej psychiki konsekwencji kataklizmów środowiskowych: ostrą reakcja na stres czy zespół stresu pourazowego.
Interwencja kryzysowa
Interwencja kryzysowa jest to specyficzne oddziaływanie przejawiające się w pomocy psychologicznej, socjalnej, prawnej, medycznej, której celem jest przywrócenie równowagi psychicznej po trudnym, krytycznym i często traumatycznym wydarzeniu.
W ujęciu psychologicznym interwencja kryzysowa polega na kontakcie terapeutycznym, którego celem jest koncentracja na problemie wywołującym kryzys. Relacja terapeutyczna jest czasowo ograniczona, nastawiona na konfrontację osoby z kryzysem, jej zadaniem jest więc wypracowanie skutecznych sposobów rozwiązania trudności.
W klasycznym ujęciu celem interwencji kryzysowej jest przede wszystkim zapewnienie osobie w kryzysie wsparcia emocjonalnego i w miarę możliwości zwiększenie poczucia bezpieczeństwa poprzez pomoc w konkretnych sprawach. Należy podkreślić, że interwencja musi być praktyczna i skoncentrowana na działanie, nie powinna zawierać elementów interpretujących i psychoterapeutycznych.
Działanie w interwencji kryzysowej powinno być oparte na następujących elementach:
- umożliwienie emocjonalnego odreagowania dzięki udzieleniu wsparcia emocjonalnego – tzw. „bycie przy drugiej osobie”;
- konfrontacja z rzeczywistością, poprzez nazywanie faktów i unikaniu zaprzeczania i zniekształcania ich, w celu znalezienia najskuteczniejszego rozwiązania problemu;
- ocena dotychczasowych sposobów radzenia sobie pod kątem ich wartości przystosowawczej;
- odwołanie się do sprawdzonych i dobrze funkcjonujących strategii radzenia sobie lub stworzenie nowych;
- stworzenie planu działania, pomocy.
Pomoc psychologiczna w formie interwencji kryzysowej powinna być podjęta natychmiast po wydarzeniu, skoncentrowana na „tu i teraz”, ograniczona czasowo do ok. 6-10 spotkań. Działanie interwenta powinno charakteryzować aktywne, a nierzadko dyrektywne działanie.
Warto zwrócić uwagę, aby w interwencji kryzysowej unikać pocieszania, dawania rad. Nie należy także tłumić rekcji emocjonalnych poprzez wypowiadanie następujących komunikatów: „nie płacz, weź się w garść, wszystko będzie dobrze” oraz wymuszać szybkich decyzji na osobie w kryzysie. Ważne jest, aby nie bagatelizować takich objawów jak nieprzyjmowanie posiłków, zaburzenia snu lub sięganie po substancje psychoaktywne[9], gdyż mogą być one zwiastunem poważniejszych zaburzeń psychicznych.
Negatywne konsekwencje psychiczne sytuacji kryzysowych
Silne oddziaływanie różnego rodzaju stresorów oraz brak możliwości poradzenia sobie z trudnościami za pomocą dostępnych środków może wywołać różnorodne zaburzenia zdrowia. Do najczęstszych należą dwa zespoły objawów: ASD (Acute Stress Disorder – Ostra reakcja na stres) oraz PTSD (Posttraumatic Stress Disorder – Zespół stresu pourazowego).
ASD to zaburzenie pojawiające się bezpośrednio po wystąpieniu sytuacji kryzysowej. Doświadczane jest w sposób krótkotrwały i musi trwać minimum dwa dni, lecz nie dłużej niż cztery tygodnie. Aby zdiagnozować to zaburzenie, muszą wystąpić przynajmniej trzy z poniższych objawów dysocjacyjnych (polegają one na rozłączeniu funkcji, które normalnie są zintegrowane i spójne, tj. świadomości, tożsamości, percepcji i pamięci):[10]
- odczuwane w sposób subiektywny odrętwienie, wyobcowanie lub brak wrażliwości emocjonalnej,
- zmniejszona czujność,
- derealizacja, tj. osoba ma wrażenie, jakby otaczający ją świat był w jakiś sposób zmieniony, oddalony, nierealny,
- depersonalizacja, tj. odczuwanie zmian we własnym sposobie myślenia lub poczucie zmiany własnej tożsamości,
- amnezja dysocjacyjna, tj. niezdolność przypomnienia sobie istotnych kwestii dotyczących sytuacji stresowej.[11]
Niekiedy ASD traktowane jest jako naturalna reakcja na zdarzenie kryzysowe[12], jednak pozbawienie osoby doświadczającej kryzysu odpowiedniej interwencji zwiększa ryzyko rozwinięcia się PTSD. Zespół stresu pourazowego może pojawić się w przypadku 30% ofiar zarówno po miesiącu, jak i po kilku latach od kryzysowego wydarzenia[13].
W celu zdiagnozowania PTSD u osoby, która doświadczyła sytuacji kryzysowej, muszą zostać spełnione następujące kryteria:
- „narażenie na stresujące wydarzenie lub sytuację o cechach wyjątkowo zagrażających lub katastroficznych, które mogłyby spowodować przenikliwie odczuwane cierpienie u niemal każdego,
- uporczywe przypominanie sobie lub „odżywanie” stresora w postaci zakłócających „przebłysków” (flashbacks), żywych wspomnień lub powracających snów, albo w postaci gorszego samopoczucia w sytuacji zetknięcia się z okolicznościami przypominającymi stresor,
- unikanie okoliczności związanych ze stresorem lub przypominających stresor,
- częściowa lub całkowita niezdolność do odtworzenia pewnych ważnych okoliczności zetknięcia się ze stresorem,
- uporczywie utrzymujące się objawy zwiększonej psychologicznej wrażliwości i stanu wzbudzenia – trudności z zasypianiem lub podtrzymaniem snu, drażliwość lub wybuchy gniewu, trudności z koncentracją, nadmierna czujność, wzmożona reakcja zaskoczenia”[14]
PTSD może powstać u osób będących uczestnikami lub świadkami kryzysowego wydarzenia, skrajnie wyczerpanych, mających znaczne obrażenia fizyczne oraz czujących odpowiedzialność za katastrofę[15]. Może być wywołane doświadczeniem takich sytuacji jak przeżycie klęski żywiołowej (i innych katastrof), wojny, pozbawienie domu lub destrukcją społeczności. Biorąc pod uwagę powyższe przykłady sytuację powodzi również można uznać za doświadczenie sprzyjające rozwinięciu się objawów PTSD.
Interwencja kryzysowa – wskazówki dla ratowników wodnych
Znając konsekwencje powodzi dla jednostki i całej grupy społecznej oraz podstawowe zasady przyświecające interwencji kryzysowej, możemy się zastanowić, jakie zachowanie ratowników wodnych może minimalizować koszty psychiczne poniesione przez poszkodowanych.
Udzielając pomocy ofiarom powodzi, ważne jest, aby brać pod uwagę kontekst sytuacyjny, stan wiedzy, wiek i płeć poszkodowanego. Należy pamiętać, czego doświadczyła osoba i dostosować interwencję do jej aktualnych możliwości. Do podstawowych strategii działania należy[16] [17]:
- empatyczne słuchanie i zachęcanie do wyrażania emocji –wspieranie w „wyrzucaniu z siebie” skumulowanych emocji, na przykład smutku, lęku, przerażenia, cierpienia, wstydu.
- Zapewnienie bezpieczeństwa – zadbanie o to, aby ofiara katastrofy miała poczucie, że jesteśmy obok niej, wspieramy ją, dostarczamy wiedzy, dbamy o jej potrzeby.
- Okazanie zrozumienia dla reakcji fizjologicznych – okazanie wsparcia i wyrozumiałości w przypadku płaczu, drżenia, nadmiernej potliwości, zaczerwienienia, przyśpieszonego oddechu, problemów żołądkowych.
- Zaniechanie oceny i wartościowania – niewypowiadanie zdań, które mogłyby być uznane za oceniające, podważające wagę przeżytych wydarzeń lub intensywność przeżywanych emocji.
- Zachęcenie do werbalizacji – nakłanianie do opowiadania o przeżytym doświadczeniu w sposób faktograficzny i konkretny. Pomocne mogą okazać się pytania takie jak: „Gdzie byłeś, kiedy zaczęła się powódź”, „Czy pamiętasz, co w tym czasie słyszałeś, widziałeś”. Odpowiedzi na te pytania mogą pomóc nam zdiagnozować, w jakim stanie psychicznym jest osoba badana. Pozwolą jej również na zwerbalizowanie trudnych wspomnień.
Działania te mogą rozpocząć u osoby poszkodowanej proces odzyskiwania poczucia kontroli i panowania nad sobą. Mają prowadzić również do zapewnienia ochrony, wyciszenia emocjonalnego i zminimalizowania negatywnych skutków przeżytej traumy.
Podsumowanie
Jak starałyśmy się pokazać, właściwie przeprowadzona interwencja w sytuacjach kryzysowych opiera się głównie na dwóch zasadach. Po pierwsze na odnoszeniu się do osoby poszkodowanej z empatią, nieocenianiu, dostrzeganiu jej przeżyć i potrzeb. Po drugie na zachęcaniu do opowiedzenia w sposób uporządkowany i faktograficzny o doświadczeniu, które ją spotkało. Warto pamiętać, aby pomoc udzielana była natychmiastowo i miała ograniczony zakres. Zadaniem nadrzędnym pracy interwenta z klientem jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, zaszczepienie nadziei, udzielenie wsparcia oraz stopniowe umożliwienie powrotu do poprzedniego stanu równowagi psychicznej. Koncentracja na rozwiązaniu problemu poprzez włączanie klienta w proces oceny sytuacji oraz ustalanie planu działania stanowi podstawę działania osoby interweniującej.[18]
Jak wynika z niniejszego artykułu, właściwe przeprowadzenie interwencji kryzysowej może mieć bezpośredni wpływ na życie jednostki. Podjęcie zdecydowanych kroków w przypadku kataklizmu może ustrzec ofiarę powodzi przed rozwinięciem się ciężkich zaburzeń psychicznych, takich jak ostra reakcja na stres czy zespół stresu pourazowego. W mniej skrajnych przypadkach może pozwolić na pozbycie się zalegających, trudnych emocji, zwiększyć poczucie bezpieczeństwa, nadać przeżytemu doświadczeniu kształt i uchronić tym samym przed poczuciem zagubienia i kryzysu tożsamościowego. Co ważne, odpowiednio udzielana pomoc może mieć wpływ nie tylko na pojedynczego człowieka, ale i na całą społeczność – jej narrację dotyczącą traumatycznego zdarzenia i sposoby, w jakie będzie sobie z nim radzić.
Powyższe rozważania pokazują, jak ważną rolę odgrywają osoby, które często jako pierwsze mają styczność z ofiarami powodzi – ratownicy wodni. Ich właściwe przygotowanie, zrozumienie problemu i działania mogą mieć ogromny wpływ na to, jak osoba poszkodowana zapamięta traumatyczne przeżycie, jak się w nim odnajdzie i jaki wpływ będzie ono miało na jej dalsze funkcjonowanie.
Streszczenie
Celem niniejszego artykułu jest dostarczenie ratownikom medycznym oraz osobom wykonujące podobne zawody, podstawowej wiedzy dotyczącej interwencji kryzysowej w przypadku klęsk żywiołowych. Szczególny nacisk został położony na wyjaśnienie, czym jest kryzys psychologiczny – skąd się bierze, jakie znaczenie odgrywa w życiu jednostki, jaki może mieć przebieg. Ponadto, aby podkreślić znaczenie przeprowadzenia właściwej interwencji, opisane zostały jedne z najbardziej dotkliwych pod względem psychologicznym zaburzeń psychicznych występujących w następstwie traumatycznego przeżycia – ostra reakcja na stres oraz zespół stresu pourazowego. W pracy zaproponowano również kolejne kroki jakie powinni podjąć ratownicy wodni, aby zminimalizować negatywny wpływ klęski środowiskowej na jednostkę i grupę społeczną.
Słowa klucze: interwencja kryzysowa, psychologia, sytuacje kryzysowe, ratownictwo wodne, powódź, pomoc psychologiczna
Summary
The objective of this paper is to gather the basic knowledge on how to conduct a crisis intervention in case of a natural disaster. This paper was written to support the operations of water rescue and similar teams. The emphasis was put on explaining the psychological crisis, its origin, stages and influence it has on one’s life. To highlight the importance of a crisis intervention, severe psychological disorders, in particular Acute Stress Disorder and Post Traumatic Stress Disorder, that can occur as an outcome of a reaction to an intense and stressful event, were described. Finally, the paper lays out the subsequent steps for a crisis intervention for water rescuers, which if followed, can minimise the negative effect of a natural disaster on the life of individuals and the whole community.
Key words: crisis intervention, psychology, crises, water rescue, flood, psychological help
Bibliografia
- Badura – Madej W. (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Warszawa 1996.
- DSM – IV Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne 1994
- Greenstone J. L., Leviton S.C., Interwencja kryzysowa. Gdańsk 2004
- Heitzman J., Zaburzenia potraumatyczne – możliwości psychoterapeutyczne, przegląd koncepcji (w:) Strelau, Zawadzki, Kaczmarek (red). Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania i terapia. Warszawa 2009
- Hoff L.A., People in Crisis. Clinical and Public Health Perspectives. Jossey-Bass, San Francisco 2001
- ICD-10 – Klasyfikacja zaburzeń psychicznych I zaburzeń zachowania. Opisy kliniczne I wskazówki diagnostyczne. Kraków – Warszawa 1997
- James R.K, Gilliland B.E., Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa 2004
- Kaniasty K., Norris F.H., Wzlot i upadek utopii: mobilizacja i deterioracja wsparcia społecznego w sytuacjach klęsk żywiołowych (w:) Sęk, Cieślak (red). Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. Warszawa 2004
- Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa 1989
- Kubacka-Jasiecka D., Mudyń K., Kryzys, interwencja i pomoc psychologiczna. Nowe ujęcia i możliwości. Toruń 2003
- Kubacka-Jasiecka D., Interwencja Kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa 2010
- McFarlane A.C, Yehuda R., Resilience, vulnerability and the course of posttraumatic reactions (w:) van der Kolk, McFarlane, Weisaeth (red). Traumatic stress: The effects of overwhelming experience on mind body and society. New York-London 1996
- Lifton R.J., Olson E., Ludzki wymiar kataklizmu. Wypadek w Buffalo Creek, “Nowiny Psychologiczne”. 1976/1987, 5
- Pilecka B., Kryzys psychologiczny wybrane zagadnienia. Kraków 2004
- Pennebaker J.W., Harber K., A Social Stage Model of Collective Coping: The Loma Prieta Earthquake and The Persian Gulf War, “Journal of Social Issues”. 1993, 49.
- Uszyński M., Stres i antystres – patomechanizm i skutki zdrowotne. Wrocław 2009
[1] W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa 1989
[2] W przypadku powodzi możemy mieć do czynienia z jednym i drugim wydarzeniem równocześnie
[3] B. Pilecka, Kryzys psychologiczny wybrane zagadnienia. Kraków 2004
[4] R.K James, B.E Gilliland, Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa 2004
[5] K. Kaniasty, F.H. Norris, Wzlot i upadek utopii: mobilizacja i deterioracja wsparcia społecznego w sytuacjach klęsk żywiołowych (w:) Sęk, Cieślak (red). Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. Warszawa 2004, s.51-123
[6] J.W. Pennebaker, K. Harber, A Social Stage Model of Collective Coping: The Loma Prieta Earthquake and The Persian Gulf War, “Journal of Social Issues”. 1993, 49, s.45-125
[7] L.A. Hoff, People in Crisis. Clinical and Public Health Perspectives. Jossey-Bass, San Francisco 2001
[8] D. Kubacka-Jasiecka, Interwencja Kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa 2010, s. 6-475
[9] W. Badura – Madej (red.), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej. Warszawa 1996.
[10] DSM – IV Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne 1994
[11] J. Heitzman, Zaburzenia potraumatyczne – możliwości psychoterapeutyczne, przegląd koncepcji (w:) Strelau, Zawadzki, Kaczmarek (red.): Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania i terapia. Warszawa 2009, s. 321-342
[12] A.C. McFarlane, R. Yehuda, Resilience, vulnerability and the course of posttraumatic reactions (w:) van der Kolk, McFarlane, Weisaeth (red.): Traumatic stress: The effects of overwhelming experience on mind body and society. New York-London 1996, s. 155-181
[13] J. Heitzman, Zaburzenia potraumatyczne – możliwości psychoterapeutyczne, przegląd koncepcji
(w:) Strelau, Zawadzki, Kaczmarek (red.): Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania
i terapia. Warszawa 2009, s. 321-342
[14] ICD-10 – Klasyfikacja zaburzeń psychicznych I zaburzeń zachowania. Opisy kliniczne I wskazówki diagnostyczne. Kraków – Warszawa 1997
[15] M. Uszyński, Stres i antystres – patomechanizm i skutki zdrowotne. Wrocław 2009
[16] L.A. Hoff, People in Crisis. Clinical and Public Health Perspectives. Jossey-Bass, San Francisco 2001
[17] D. Kubacka-Jasiecka, Interwencja Kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa 2010
[18] B. Pilecka, Kryzys psychologiczny wybrane zagadnienia. Kraków 2004, s.10
Autorki: Kaja WOJCIECHOWSKA, Maria KŁOSIŃSKA III Klinika Psychiatryczna, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
Źródło: Psychologiczne aspekty interwencji kryzysowej – implikacje dla ratownictwa wodnego” w Zarządzanie kryzysowe jako element systemu bezpieczeństwa narodowego. Miejsce i rola służb ratowniczych, Poznań 2015